Interview Erik Scherder
Wat doet bewegen met ons brein? "Fietsen maakt je letterlijk slimmer"
We weten het al jaren: bewegen is gezond. Toch beseffen een hoop mensen sinds voorjaar 2020 pas echt hoe lekker bewegen is: tijdens de intelligente lockdown veranderde het leven voor velen. Zo hoorde thuiswerken plots tot het nieuwe normaal en een middagje in de sportschool tot het oude. Fitnessapparatuur, hardloopschoenen en zeker fietsen waren niet aan te slepen. De waardering voor de fiets kreeg een fijn duwtje in de rug. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder kijkt daar niet van op. “Fietsen maakt ons een stuk gelukkiger dan autorijden, daar is geen twijfel over mogelijk.” Maar hoe werkt dat dan in onze hersenen? Wat doet fietsen met ons brein en waarom is het zo gezond voor onze geest? Scherder legt het haarfijn uit.
Niet alleen fietsen, maar inspanning in het algemeen zorgt voor een beter humeur. Het is goed voor het immuunsysteem en zorgt dat je informatie beter kan opnemen en verwerken. Alleen is er wel een klein addertje onder het gras, want volgens Scherder bereik je die positieve effecten veel minder als je thuis een half uur op je hometrainer zit: “Op die manier trappen is eigenlijk alleen goed voor je conditie. Je brein wordt er totaal niet door uitgedaagd. Fietsen in de natuur daarentegen, doet wel een beroep op verschillende hersenfuncties. Je hoort vogels die je probeert thuis te brengen, je stippelt je route uit en ziet opeens een prachtige lichtinval. Je brein heeft al die verschillende prikkels nodig om optimaal te functioneren.” Dat we ons beter voelen na het bewegen heeft ook te maken met de werking van onze hersenen. Scherder: “Wie zijn hersenen aan het werk zet, stimuleert ook de hersenschors en die remt ongewenste emoties af zoals angst, stress en depressie.” ‘Ons brein volgt het tempo van ons lijf’ Fietsen in de buitenlucht is dus goed voor je lichaam en geest, maar of je brein er ook echt van profiteert, hangt af van waar je fietst. De forens die iedere dag dezelfde route van A naar B rijdt, stimuleert zijn brein veel minder. Toch is dat natuurlijk nog altijd veel gezonder dan autorijden, maar we moeten ons brein ook aan het werk zetten, willen we het gezond houden. Scherder: “Veel mensen die tijdens de lockdown thuis zaten, zullen bewust of onbewust gemerkt hebben dat hun hersenen minder actief waren.
Doordat je lijf minder beweegt, is je brein ook minder actief. Je kunt je er soms moeilijk toe zetten om de dingen te doen waar je normaal je hand niet voor om zou draaien. Ons brein volgt het tempo van ons lijf.” Bewegen maakt je slimmer Dat je met fietsen niet vroeg genoeg kunt beginnen, beaamt Scherder. “Je hoort vaak genoeg dat topsporters of succesvolle ondernemers vroeger lange tochten naar school moesten fietsen. Dat vormt je karakter en je doorzettingsvermogen.” Volgens de hoogleraar is er ook een verband te leggen tussen beweging, cognitieve ontwikkeling en schoolprestaties: “Bij kinderen die fietsen of op andere manieren bewegen, ontwikkelen de verbindingen in hun hersenen zich sneller en steviger. Als je het zo bekijkt maakt bewegen, en fietsen dus ook, letterlijk slimmer.” Fietsen verleer je ook nooit meer. Net als lopen en zwemmen is het een vaardigheid die opgeslagen wordt in de basale kernen van onze hersenen. Daar zit kennis waar we ons hele leven op kunnen terugvallen. De hersenen herkennen de bewegingen en kunnen die zo weer oppakken. Scherder: “Het lerend vermogen van de mens is groot. Ik heb eens een fiets gezien die verkeerd om gebouwd was. Je moest achteruit trappen om vooruit te komen en naar links sturen om naar rechts te gaan. Iedereen valt er de eerste keer bijna vanaf, maar na een paar keer proberen lukt het toch.”
Prof. Dr. Erik J.A. Scherder (1951) is hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hij werd bekend bij een groot publiek doordat hij regelmatig aan tafel schoof bij de talkshow ‘De Wereld Draait Door’. Samen met oud-schaatser Ard Schenk en neurobioloog Dick Swaab organiseert hij sinds 2013 theaterlezingen en webinars onder de titel Het Fitte Brein.
Kwetsbaar De hoogleraar neuropsychologie zou wel graag wat meer fietshelmen in ons straatbeeld zien. Onze hersenen zijn belangrijk en tegelijkertijd het kwetsbaarste deel van ons lijf: “Een groot deel van het letsel dat fietsers bij ongelukken oplopen is hersenletsel. Bij ouderen is dat zelfs 80 procent. Wie op zijn hoofd valt, beschadigt ongemerkt veel meer dan alleen de buitenkant. Ieder bloedvaatje dat knapt kan hersenschade tot gevolg hebben. Ik ben als adviseur betrokken bij de Edwin van der Sar Foundation die zich inzet voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Een flink deel daarvan kan voorkomen worden als we allemaal een fietshelm zouden dragen. Om eerlijk te zijn: ik ben er ook niet kapot van. Een belangrijke reden dat Nederlanders er zo’n weerstand tegen voelen is dat bijna niemand er een draagt, maar dat is een kwestie van wennen. Als het dragen van een fietshelm verplicht zou worden, gaan we het binnen de kortste tijd volstrekt normaal vinden.”
E-bikes Veel ongelukken gebeuren tegenwoordig ook door de komst van e-bikes. De fiets met accu gaat net even wat sneller dan de gewone fiets. Voor wie lange afstanden moet afleggen voor bijvoorbeeld het werk en toch beweging wil krijgen, kan deze fiets de ideale uitkomst zijn. Toch is Scherder niet altijd groot fan: “Ik zie steeds meer fitte, jonge mensen op zo’n elektrische fiets zitten en die stappen na een tochtje van de fiets af zonder dat ze moe zijn geworden is. Wat je hersens betreft had je dan beter kunnen gaan lopen.” Natuurlijk is fietsen op een e-bike beter dan helemaal niet fietsen. Wie twintig kilometer op de gewone fiets ver vindt en dan liever in de auto stapt, is misschien wel te verleiden om die afstand met een e-bike af te leggen. Met de positieve effecten op je brein als extraatje.
Edwin van der Sar Foundation Edwin van der Sar Foundation zet zich in voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Jaarlijks krijgen 50.000 Nederlanders te maken met letsel dat veroorzaakt is door een hersenbloeding, herseninfarct of een (verkeers)ongeval. De organisatie organiseert verschillende beweegprojecten. ‘Bewegen is noodzakelijk voor het herstel van hersenfuncties. Bovendien verkleint het de kans op herhaling of een terugval.’
Foto: Inge Mill
Schoolstraten Tijdens de intelligente lockdown besloten sommige scholen de straten op bepaalde delen van de dag af te sluiten. De Fietsersbond lobbyt al jaren voor deze zogenoemde schoolstraten. “Veel ouders brengen hun kinderen met de auto naar school omdat ze dat veiliger vinden, maar door de grote hoeveelheid auto’s, wordt het er juist onveilig. Als de straat aan het begin en het eind van de schooldag alleen toegankelijk is voor fietsers en voetgangers, wordt het voor beide partijen veel veiliger”, aldus een woordvoerder.
